On 10 May 1940, the German armed forces swept into the neutral Netherlands, Belgium and Luxembourg. Grand Duchess Charlotte, her husband and their children went into exile along with government ministers. After travelling through France, Portugal and the USA, they eventually arrived in Canada and Great Britain, while the government exiled in Montreal and in London. One minister, however, was unable to evacuate in time. The decision to leave Luxembourg ensured that the Head of State could not be brought under the control of the occupying forces. By joining the allies, Luxembourg could maintain its independence. The country remained under German military administration until the 31 July 1940.You can download a <a target="_blank" rel="noopener noreferrer nofollow" href="https://assets.prod.app.luxembourg-city.com/data/media/e704ccec-f622-4bf9-9a98-b06ee27aa36f.pdf">PDF brochure</a> for the memorial trail taking visitors to most of the places of interest related to Second World War in the city of Luxembourg.

Luxembourg

Luxembourg Ministry of Economy, General Directorate for Tourism

lux_city.jpg

The Second World War in the city of Luxembourg

Hier werd het hoofdkwartier van 12th Army Group, genaamd Eagle Tac, gevestigd van eind september 1944 tot ongeveer 22 december 1944.Generaal Omar Bradley voerde het bevel over het 1e (Hodges) en 3e (Patton) Amerikaanse leger en verliet Luxemburg om veiligheidsredenen aan het begin van de Duitse verrassingsaanval in de Ardennen in december 1944.Toen het Groothertogdom Luxemburg in september 1944 werd bevrijd door eenheden van het 1e Amerikaanse leger, vestigde generaal Bradley zijn hoofdkwartier van de 12e Legergroep in Luxemburg om dichter bij de operaties te zijn. Eagle Tac' werd gevestigd in de rechtervleugel van het gebouw van de Staatsspaarbank in de hoofdstad van het Groothertogdom. Deze vleugel was gebouwd op de resten van een voormalig verdedigingswerk uit de 17e eeuw. Men was van mening dat deze ondergrondse installaties in geval van een vijandelijke luchtaanval als schuilkelder konden dienen.Met het begin van de Duitse verrassingsaanval, 16 december 1944 in de Ardennen, trok generaal Bradley zich terug naar Frankrijk omdat men geloofde dat de vijand zou proberen Luxemburg Stad te heroveren.

Eagle Tac (hoofdkwartier 12e legergroep)

Van 1940 tot 1944 werd de villa gebruikt als hoofdkwartier van het 'Einsatzkommando der Sicherheitspolizei und des SD' (Gestapo).Alle mensen die zich verzetten tegen de Duitse annexatiepolitiek van Luxemburg bij het Duitse Rijk werden gearresteerd en naar het hoofdkwartier van de Gestapo gebracht om te worden ondervraagd. Soms werden ze ook gemarteld voordat ze naar de gevangenis of concentratiekampen werden gestuurd. De kelder van de villa werd omgebouwd tot gevangeniscellen waar talrijke leden van verzetsbewegingen werden ondervraagd en gemarteld.De kantoren van de 'Judenbeauftragter' bevonden zich in hetzelfde gebouw. Hier werden de deportatielijsten opgesteld en de deportaties georganiseerd.Twee gedenkplaten aan de buitenkant herdenken de slachtoffers van het verzet en de 1.300 Joden van wie de deportatie hier werd georganiseerd.Op de twee gedenkplaten staat'Villa Pauly / Siège de la Gestapo 1940-1944. Passant, souviens-toi des résistants torturés en ces lieux sous l'occupation nazie'.Passant, souviens-toi qu'en ces lieux fut organisée à partir de 1941 la déportation des Juifs du Luxembourg. 1300 kinderen, vrouwen en mannen hebben deelgenomen aan de tourmente de la Shoah. (NL: Villa Pauly / Gestapo-hoofdkwartier 1940-1944. Voorbijgangers, denk aan de verzetsstrijders die hier tijdens de nazi-bezetting werden gemarteld'.Voorbijgangers, vergeet niet dat hier vanaf 1941 de deportatie van de Luxemburgse Joden werd georganiseerd. 1300 kinderen, vrouwen en mannen kwamen om in het tumult van de Shoah'). De 'Villa Pauly' werd de belichaming van de wrede nazi-heerschappij in Luxemburg.

Villa La Palma

In 2009 dienden vertegenwoordigers van de Joodse gemeenschap en historici, na uitgebreid onderzoek te hebben gedaan naar de confiscatie van Joodse eigendommen, een verzoekschrift in bij de regering om een monument op te richten ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de Shoah in Luxemburg-stad. In 2018 werd het 'Kaddish'-monument, gemaakt door de Frans-Israëlische beeldhouwer Shelomo Selinger, ingehuldigd op de Boulevard Franklin Delano Roosevelt. De locatie markeert de plaats van de eerste synagoge van de stad, die in 1823 werd ingewijd. In 1894 werd deze synagoge vervangen door een grotere, gelegen op de hoek van de Rue Notre Dame en de Rue Aldringen.De joodse bevolking in Luxemburg werd op 10 mei 1940 geschat op ongeveer 4000. 1.300 werden gedeporteerd uit Luxemburg, Frankrijk en België, waar ze een tijdelijk toevluchtsoord hadden gevonden. Ongeveer 1.000 Joden hadden de Luxemburgse nationaliteit, de andere 3.000 waren vluchtelingen uit Duitsland, Oostenrijk, Polen, Tsjecho-Slowakije en andere Oost-Europese landen. Ongeveer 60 Joden overleefden in Luxemburg als partners in een gemengd huwelijk. Ongeveer 10 Joden overleefden door onder te duiken bij niet-Joodse Luxemburgse families.De inscriptie op het Kaddish Monument luidt:Kaddish: "Pour les Juifs du Luxembourg assassinés par les Nazis 1940-1945. " (Voor de Joden in Luxemburg die door de nazi's zijn vermoord 1940-1945) Er is een herdenkingsroute in Luxemburg-stad die bezoekers langs de belangrijkste bezienswaardigheden met betrekking tot de Shoah voert. De route duurt ongeveer twee uur en is 3 km lang. Een elektronische kopie van de beschrijving van het pad kan hier worden gedownload:<a target="_blank" rel="noopener noreferrer nofollow" href="https://assets.prod.app.luxembourg-city.com/data/media/6df06eca-67b2-4b4a-9b13-9455dbbea05c.pdf">https://assets.prod.app.luxembourg-city.com/data/media/6df06eca-67b2-4b4a-9b13-9455dbbea05c.pdf</a>

Kaddisj Monument

Op initiatief van premier Pierre Werner besloten de verenigingen van de leden van het verzet en de vereniging van degenen die in het Duitse leger moesten dienen om één gemeenschappelijke plaats te creëren waar Luxemburg zijn slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog kon herdenken.Het was de bedoeling om dit monument te wijden aan nationale solidariteit, een kracht die de Luxemburgers in staat stelde om weerstand te bieden aan de Duitse plannen om Luxemburg bij nazi-Duitsland in te lijven. Dit maakte het monument aanvaardbaar voor beide groepen slachtoffers. Jarenlang hadden de twee groepen met elkaar gestreden over de mate van lijden en compensatie.De inhuldiging vond plaats op 10 oktober 1971, de 30e verjaardag van het zogenaamde 'referendum' waarmee de Luxemburgers lieten zien dat ze een onafhankelijk en vrij land wilden blijven.Binnen in het monument staat de inscriptie:D'Hémecht hiren Doudegen 1940-1945 (Het vaderland aan zijn doden 1940-1945).De Joodse slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog worden niet genoemd tijdens de bouw van het monument, maar er was wel een rabbijn aanwezig bij de inauguratie.Een speciaal elektronisch herdenkingspad dat bezoekers langs de meeste bezienswaardigheden in verband met de Tweede Wereldoorlog in de stad Luxemburg leidt, is hier beschikbaar:<a target="_blank" rel="noopener noreferrer nofollow" href="https://assets.prod.app.luxembourg-city.com/data/media/e704ccec-f622-4bf9-9a98-b06ee27aa36f.pdf">https://assets.prod.app.luxembourg-city.com/data/media/e704ccec-f622-4bf9-9a98-b06ee27aa36f.pdf</a>

Nationaal Monument van Luxemburgse solidariteit

Het standbeeld geeft uitdrukking aan de grote gehechtheid van de Luxemburgse bevolking aan groothertogin Charlotte, die regeerde van 1919 tot 1964. Ze overleed in 1985. Het beeld werd gemaakt door de Franse kunstenaar Jean Cardot.Het idee om een standbeeld van groothertogin Charlotte te laten bouwen kwam direct na haar begrafenis in de Notre-Dame kathedraal, midden tussen de Luxemburgse bevolking.Tijdens de Tweede Wereldoorlog was ze het symbool van de onafhankelijkheid van Luxemburg geworden door haar toespraken in het Luxemburgs op de BBC.De inscriptie op het monument luidt:'Madame Mir hun iech gär.' (Madame, we houden van je.)

Groothertogin Charlotte standbeeld

Het 'Monument du Souvenir', beter bekend als 'Gëlle Fra' (Gouden Dame), werd ingehuldigd op 27 mei 1923 en staat tegenover de residentie van de Franse ambassadeur. Het monument benadrukt de deelname van Luxemburgse vrijwilligers aan de geallieerde legers tijdens de Eerste Wereldoorlog.Tijdens de Tweede Wereldoorlog haalden de nazi-bezettingsautoriteiten het monument neer. Aan de uiteindelijke vernieling op 21 oktober 1940 gingen drie dagen van protesten van talloze Luxemburgers vooraf. Onder hen waren veel studenten van het nabijgelegen 'Athenaeum'. Een taskforce van de Gestapo reageerde met brutale arrestaties. Meer dan 60 demonstranten werden naar de 'Villa Pauly' gebracht en vervolgens in elkaar geslagen en ondervraagd.Na de oorlog werd de volledige reconstructie van de 'Gëlle Fra' vertraagd om vele redenen, voornamelijk financiële. In de jaren 1950 werd de reconstructie van de basis met de twee soldaten na veel discussies voltooid.In 1984-1985 werd het monument in zijn oorspronkelijke vorm gereconstrueerd. Op de voet van het monument zijn vier kleine plaquettes aangebracht om de vernietiging te herdenken.Het monument werd ontworpen door de Luxemburgse beeldhouwer Claus Cito uit Bascharage. Het monument toont een vergulde vrouwenfiguur op een stenen obelisk, die een laurierkroon in haar uitgestrekte handen houdt. Op de begane grond staan twee jonge soldaten, de ene zittend en rouwend om de andere die languit ligt, dood.Vandaag de dag symboliseert het monument vrijheid en verzet voor het Luxemburgse volk. Het is ook het militaire gedenkteken voor Luxemburgers die vrijwillig dienst namen in de geallieerde legers en hun leven gaven voor de onafhankelijkheid van Luxemburg tijdens de twee wereldoorlogen, de oorlog in Korea, de Spaanse burgeroorlog en als leden van VN-missies.

Gëlle Fra Monument (Gouden Dame)

Bijna tegelijkertijd slaagde de Gestapo er steeds beter in om hele verzetsgroepen te ontmaskeren en zwaar te ontmantelen, zelfs in het buitenland, door middel van informanten en verraders. Bij hun arrestatie werden de helpers bedreigd met hoge gevangenisstraffen, doodstraffen en overbrenging naar vernietigingskampen van de SS.Door een unieke solidariteitsinspanning van duizenden patriotten en het verzet konden ongeveer 2.500 refractors een geheime schuilplaats in het land vinden. Verschillende verzetsgroepen waren hierbij behulpzaam door tot 1.000 vluchtelingen met vervalste papieren via georganiseerde vluchtroutes, met constant gevaar voor eigen leven, naar het minder bewaakte grootschalige buitenland te smokkelen.Aanvankelijk werden in de winter schuilplaatsen gecreëerd in huizen, schuren, stallen, zelfs kerken en later in niet meer gebruikte ertsmijnen. Tijdens het warme seizoen was er een geheime schuilplaats in ongeveer 85 ingegraven veld- en bosbunkers in het land.Veiligheid en gerantsoeneerde voedselvoorraden waren de grootste uitdagingen, die niet toegankelijk zouden zijn geweest zonder talloze anonieme helpers uit de bevolking. Af en toe kon illegaal geslacht vee worden bemachtigd of kon de gerantsoeneerde voedselvoorraad worden verbeterd door 's nachts te stropen en te vissen.De dagelijkse voorraden werden door lokaal georganiseerde verzetsgroepen 's nachts op bepaalde plaatsen gedeponeerd, waar ze later door de voortvluchtigen naar hun aarden bunkers werden gebracht. Vanwege de verraderlijke rook mocht er 's nachts alleen gekookt worden op verborgen vuurplaatsen.De dagelijkse geheimhouding van jonge vluchtelingen, met verschillende achtergronden en karakters, kon alleen worden gehandhaafd met ijzeren discipline en draconische straffen. Helaas deden zich door naïviteit en jeugdige uitbundigheid enkele fatale incidenten met fatale afloop voor, die hele touwteams van helpers met hun gezinnen in een ramp stortten.Het drama van de gedwongen rekrutering werd een nationale kwestie voor het land. Er was bijna geen familie die niet direct of indirect getroffen werd door deze tragedie.Dit was een vrijwillige solidariteitsactie die, ondanks de doodstraf, zijn weerga niet kent in de geschiedenis van het Luxemburgse land.Dit verhaal vindt weerklank en is direct verbonden met het Monument van Nationale Solidariteit in Ville-Haute, Luxemburg.

De ondergrondse overleving van deserteurs

Tour 2nde Guerre Mondiale

Liberation Route Europe is a cultural route that connects people, places, and events to mark Europe’s liberation from occupation during World War II and reflect on the history of the war and its long-lasting consequences. With hundreds of sites and stories across Europe, the route links the main regions along the advance of the Allied Forces in 1943-1945. In 2023, the Ministry of Economy began cooperating with LRE on a trails network within the country. A trail the length of Luxembourg, as well as connecting smaller routes, was created. These routes explore the history of the country’s experience of the war from its invasion by German troops on 10 May 1940, with sites and stories of resistance, forced conscription, persecution and liberation. Follow in the footsteps of history and discover the people of Luxembourg’s struggle for freedom along the Liberation Route Luxembourg. 

De Tweede Wereldoorlog in de stad Luxemburg

Foto's

Locaties en verhalen langs de route