During the liberation of Europe, the Battle of Aachen was a significant battle conducted between Allied and German forces in and around Aachen, Germany. The battle took place in October 1944. Aachen was the first city on German soil to be captured by the Allies. You will discover many iconic sites and stories in the city, including the location of the Aachen special courts, the Oppenhoffallee Monument and the traces of war at St. Foillan Church.

Germany

The photo, taken on 11 May 2023, shows the entrance of St. Folian with the wounds of the past visible here.​ 

st-folian-2_1280_1280_fit_90.webp

​As a newspaper that had been published since January, the Aachener Nachrichten was the only newspaper in Germany able to report on the end of the war.​  As a work of the U.S. Federal government, the image is in the public domain in the United States.

aachener_nachrichten_8._mai_1945_1280_1280_fit_90.webp

Photograph of the bunker at the corner of Saarstraße and Wittekindstraße with a view of both side walls (21.02.2023)​ ​​

bunker_saarstrasse_1280_1280_fit_90.webp

The liberation of Aachen

Annelies 'Anne' Marie Frank (geboren 12 juni 1929 in Frankfurt am Main, overleden in Bergen-Belsen in 1944), werd bekend door de publicatie van haar dagboek. Ze wordt gezien als vertegenwoordiger van vervolgde en vermoorde kinderen.Het dagboek loopt van 12 juni 1942 tot 1 augustus 1944 en geeft niet alleen inzicht in Annes dagelijkse leven tijdens de onderduik in Amsterdam, maar beschrijft ook het leven van de Joodse familie Frank vóór hun zorgvuldig geplande vlucht uit Duitsland. Aken speelde daarbij een centrale rol. Annes ouders, Otto Frank en Edith Frank-Holländer, overwogen al sinds 1932 om Duitsland te verlaten omdat hun dagelijkse leven en hun beroepsmogelijkheden steeds meer werden aangetast door de verscherpte nationaalsocialistische politiek. Op advies van zijn zwager besloot Otto, die in het bankwezen werkte, het appartement in Frankfurt op te geven. In Amsterdam wilde hij zijn gezin een nieuw bestaan kunnen bieden.Het gezin ging eerst enkele maanden uit elkaar. Anne en haar oudere zus Margot woonden eerst met hun moeder bij Otto's moeder in Frankfurt. Daarna van september tot december 1933 bij Rosa, de moeder van Edith, op de eerste verdieping van het huis aan de Pastorenplatz 1 in Aken. Anne zelf bleef tot 16 februari 1934 bij haar oma wonen, zelfs toen haar moeder en zus naar haar vader in Amsterdam verhuisden. Hoewel Anne in haar dagboeken een sterke genegenheid voor haar grootmoeder Rosa beschreef, werd haar verblijf in Aken volgens een voormalige Joodse buurjongen bepaald door eenzaamheid, vooral in de periode nadat haar zus was vertrokken.Na de Reichsprogromnacht in 1938 probeerde de familie ook de grootmoeder naar Amsterdam te krijgen. Dat lukte in maart 1939. Na een lang ziekbed overleed Rosa Holländer in januari 1942 in Amsterdam.

Anne Franks verblijf in Aken

Nadat Aken in oktober 1944 was bevrijd, probeerden de Amerikaanse bezettingsautoriteiten het dagelijks leven in de stad weer op gang te brengen. Terwijl in de rest van Duitsland de propaganda van de nationaalsocialisten nog tot mei 1945 de boventoon voerde, verscheen in Aken vanaf 24 januari 1945 de eerste krant onder controle van de Amerikaanse bezettingsmacht: de Aachener Nachrichten. Er werd dus mediageschiedenis geschreven in Aken. In geen enkele andere Duitse stad was in deze naoorlogse situatie een vergelijkbare, lokale krant toegestaan.De vergunning voor het uitgeven van de krant werd door de Amerikaanse autoriteiten gegeven aan twee mensen die ver stonden van het nationaalsocialisme. Naast de journalist Otto Pesch trad de sociaaldemocraat en drukker Heinrich Hollands op als redacteur. Er was bewust niet gekozen voor katholieken of mensen uit de middenklasse om zo een tegenwicht te creëren voor het stadsbestuur. De nieuwe redacteuren moesten met hun krant bijdragen aan de ontwikkeling van een democratische cultuur. En inderdaad waren er regelmatig conflicten tussen het stadsbestuur en de Aachener Nachrichten.Desondanks bleef de Aachener Nachrichten de enige krant die in de naoorlogse periode in Duitsland was toegestaan. Opmerkelijk was ook dat de naam van Hollands niet in de krant mocht verschijnen. Zijn zoon vocht nog steeds in de Wehrmacht en wraakacties moesten worden gevreesd.&nbsp;

Onafhankelijke krant in Duitsland

Na lange, zware gevechten werd de stad Aken in oktober 1944 bezet. Slechts tien dagen later installeerden de Amerikaanse, militaire autoriteiten een nieuw stadsbestuur met Duitse burgers aan het hoofd. De grote stad telde nog maar zo'n 10.000 inwoners en werd bestuurd door burgemeester Franz Oppenhoff. Die werd bijgestaan door negen andere burgemeesters. Zij behoorden allen tot burgerlijke kringen met een sterk katholiek geloof. Arbeiders daarentegen waren niet vertegenwoordigd in de top van de stad, zelfs de vertegenwoordigers van de katholieke arbeidersbeweging niet.De militaire regering had aanvankelijk geen problemen met deze samenstelling, omdat het voorstel voor de benoeming van Oppenhoff afkomstig was van de bisschop van Aken. De Amerikaanse autoriteiten zagen met name de katholieke kerk als drager van het verzet tegen de nazi's en hadden daarom veel vertrouwen in de nieuwe stadsleiding. Voor de bezettingsmacht was het vooral belangrijk achter het front een ordelijk, dagelijks leven te waarborgen.Het duurde echter niet lang voordat er fundamentele kritiek ontstond op het werk van het nieuwe stadsbestuur van Aken. Vooral de afdeling Psychologische Oorlogsvoering van het 9e leger van de Amerikaanse strijdkrachten nam aanstoot aan de omstandigheden. Saul K. Padover, een geschiedenisprofessor die in de jaren 1920 als kind van Oostenrijk naar de VS was geëmigreerd, stoorde zich vooral aan het gebrek aan diversiteit in het Akense stadsbestuur. Volgens Padovers opvatting van democratie moest het stadsbestuur de hele bevolking weerspiegelen. Hij zag het bestuur eerder als een kliek van notabelen uit de hogere klasse, van wie de meesten vóór de nazi-tijd actief waren geweest in het politieke katholicisme. Een democratische geest, zoals de afdeling Psychologische Oorlogsvoering die in Duitsland wilde vestigen, was niet te bespeuren in de leiding van de stad.Vele Amerikaanse kranten berichtten daarom over het "Aken Schandaal". Volgens berichten moeten de lezers in de VS hebben gedacht dat een groep antidemocratische krachten onder leiding van een belangeloze bezettingsmacht probeerde te voorkomen dat de bezette stad Aken democratisch zou worden. Pas na de krantenberichten verwijderden de militaire autoriteiten talrijke voormalige nazi-bonzen uit het stadsbestuur. Maar ze lieten Oppenhoff in de positie van burgemeester tot hij op 25 maart 1945 werd vermoord door een Werewolf-Kommando van het nog steeds bestaande nazi-Duitsland.

Het "Aken Schandaal"

In de schaduw van de UNESCO-werelderfgoedkathedraal van Aken staat deSt. Foillan. Vanaf de 12e eeuw was dit de kerk voor de burgers van de stad. De kerk werd herhaaldelijk getroffen door branden en tijdens de Tweede Wereldoorlog bijna volledig verwoest.De St. Foillan werd in de vroege naoorlogse jaren snel herbouwd. In 1958 was de vorm ontstaan die vandaag de dag zichtbaar is. Aan de voorkant van de kerk, direct aan het smalle laantje naar de kathedraal, is nog steeds schade uit de Tweede Wereldoorlog zichtbaar. De schade aan het gebouw, opgelopen tijdens bombardementen en gevechten voor de bevrijding van Aken, werd bewust niet hersteld.Tegenwoordig zijn het wonden uit het oorlogsverleden. Afbrokkelingen op de sokkel laten zien hoe zwaar de kerk werd beschadigd tijdens de gevechten. Omdat de meeste schade zich op de grond of op kniehoogte bevindt, merken velen deze sporen van de Tweede Wereldoorlog niet meer op.

St. Foillan Kerk: wonden uit het verleden

De rechterlijke macht speelde een belangrijke rol in het nationaalsocialistische Duitsland en breidde de macht van de nazi's gestaag uit en versterkte die. Toen de oorlog eenmaal was begonnen,&nbsp;werden rechters opgeroepen als soldaten van het 'Binnenfront'. Het concept en de legitimatie van Sondergerichte (Speciale Rechtbanken) werd overgenomen van de Weimarrepubliek, voornamelijk om politieke misdaden te berechten. Zo werden ze instrumenten om politieke tegenstanders snel en zelfverzekerd uit te schakelen.Op basis van de Sondergerichtsverordnung ('verordening inzake speciale rechtbanken') van 21&nbsp;maart 1933 (na de Reichstagsverordnung een volgende stap in het elimineren van de rechtsstaat) werden Sondergerichte in elk hoger, regionaal gerechtelijk district opgericht. Het doel was om het naziregime veilig te stellen en te stabiliseren. Aanvankelijk werd Keulen de bevoegde rechtbank voor het district Aken, maar vanwege het toenemende aantal rechtszaken werd in 1941 een apart Sondergericht opgericht in Aken.Na de gestage uitbreiding van de bevoegdheid van de rechtbanken leidden het begin van de oorlog en de reeds aangenomen Kriegssonderstrafrechtverordnung (bijzondere strafrechtverordening voor oorlogstijd) uiteindelijk tot een bijna onbeperkte uitbreiding van de speciale rechtsbevoegdheid. Die omvatte dienstplichtontduiking, aanzetten tot desertie en zelfverminking, evenals het afbreken van de militaire sterkte. Andere politieke strafbepalingen volgden. Ook werden procedures steeds meer vereenvoudigd. Arrestatiebevelen konden bijvoorbeeld niet worden aangevochten en de acceptatie van bewijsmateriaal kon worden geweigerd als de rechtbank van mening was dat het verder niet relevant was voor de opheldering van een incident.Tegen het einde van de oorlog werd het Akense Sondergericht eerst overgeplaatst naar de nabijgelegen stad Düren en daarna naar Siegburg vanwege de &nbsp;nadering van de geallieerden. Het laatste, bewaard gebleven document van het gerechtsgebouw dateert van 30&nbsp;januari 1945. Bijzonder aan het Akense Sondergericht is dat sommige dossiers na het einde van de oorlog in een andere rechtbank werden voortgezet, opnieuw werden beoordeeld of werden gesloten.

'Sondergericht' Aken

Oppenhoff werd geboren op 18 augustus 1902 en was vanaf 1933 advocaat in Aken. Hij was bekend om zijn verdediging van priesters en Joden. De nazi's waren niet blij met de acties met Oppenhoff en hij werd meerdere malen gewaarschuwd door hooggeplaatste nationaalsocialistische functionarissen. Oppenhoff werkte ook voor het wapenbedrijf Veltrup, wat hem hielp te voorkomen dat hij werd opgeroepen voor het leger. In september 1944, toen de Amerikaanse troepen in de buurt van Aken waren en de stad grotendeels verwoest was, zocht Oppenhoff contact met de Amerikaanse troepen. Na de terugtrekking van de Duitse troepen op 31 oktober 1944 werd hij door de militairen benoemd tot burgemeester.Franz Oppenhoff wist dat zijn leven gevaar liep zolang de oorlog nog niet voorbij was, maar koos er toch voor om samen te werken met de Amerikanen. Op 25 maart 1945 werd hij voor zijn huis in de Eupener Straße vermoord. Onder de moordenaars bevonden zich een 14-jarige jongen en een 16-jarig meisje. Hoewel de vijf aanvallers werden gepakt, is de persoon of groep achter de moord nooit volledig onthuld. Oppenhoff werd begraven op de oostelijke begraafplaats van Aken. Er werd een monument van 13 betonnen pilaren ter nagedachtenis aan Oppenhoff gebouwd.

Monument Oppenhoffallee 

Haus Löwenstein op het marktplein van Aken is één van de beroemdste gebouwen van de stad. Het werd waarschijnlijk gebouwd in de 14e eeuw en is éen van de weinige gebouwen uit die periode dat nog overeind staat. Aangenomen wordt dat het huis ooit zowel als woonhuis als herberg werd gebruikt.Aan het begin van de 20e eeuw werd het huis samengevoegd met het naburige huis, Zum Wolf. Tijdens de Tweede Wereldoorlog raakte Haus Löwenstein beschadigd. In 1969 werd het huis aangekocht door de stad en gerestaureerd door stadsconservator Leo Hugot. Die bracht belangrijke structurele veranderingen aan. Haus Löwenstein en Zum Wolf werden visueel gescheiden, hoewel ze nog steeds dezelfde ingang delen. Hugot streefde ernaar om het huis zijn gotische vorm terug te geven, hoewel hij geen historische plannen of illustraties had. Daarom werden zijn renovaties destijds nogal kritisch bekeken. De historische gevel staat in schril contrast met Hugots interieurontwerp voor Haus Löwenstein dat, geheel in lijn met de trend van begin jaren zeventig, in brutalistische stijl is uitgevoerd.Deze benadering is kenmerkend voor de wederopbouw van verwoeste steden in Duitsland. Onmiddellijk na het einde van de oorlog was er gebrek aan ruimte en gold de stelregel belangrijke infrastructuur te herstellen en zo snel mogelijk woningen te creëren. Als gevolg daarvan ondergingen veel historische gebouwen aanvankelijk slechts provisorische reparaties en werden ze pas in de jaren '60 en '70 uitgebreid gerenoveerd en gerestaureerd. Daarna kregen ze vaak een nieuwe bestemming. Dit was ook het geval met Haus Löwenstein: het nieuwe interieurontwerp maakte het mogelijk om het gebouw te gebruiken voor het stadsbestuur. Dat doel dient het nog steeds, met een grote zaal voor persconferenties en ruimte voor de marketingafdeling.Haus Löwenstein staat daarmee symbool voor een bepaald tijdperk van de Duitse wederopbouw: historische gebouwen werden na de oorlog behouden, tegelijkertijd veranderd en kregen een nieuwe bestemming.&nbsp; &nbsp;

Haus (Huize) Löwenstein

Tijdens het naziregime was in het Haus Grenzwacht behalve het stadsbestuur ook de afdeling gezondheid van de stad Aken gevestigd. De overheidsartsen van Aken vroegen honderden sterilisaties aan voor mensen die zij als 'minderwaardig' beschouwden. Van 1941 tot 1945 werden gehandicapte en zieke mensen uit Aken gedeporteerd met hulp van de gezondheidsdienst en vervolgens systematisch vermoord, zoals tijdens het programma Action T4. Velen werden ook misbruikt in wrede experimenten, waarbij ethische principes werden genegeerd. Het project Wege gegen das Vergessen (manieren tegen het vergeten) herinnert aan de deelname van Akense overheidsartsen aan deze misdaden met een gedenkplaat aan de westelijke torengevel van Haus Grenzwacht.

Haus Grenzwacht

De deportaties van de Joodse inwoners van Aken begonnen met hun gedwongen verhuizing uit hun huizen en appartementen naar verzamelkampen. Eén van deze kampen bevond zich aan de Grüner Weg. Van daaruit werden de Joodse slachtoffers onder toezicht van SS en politie naar de dichtstbijzijnde tramhalte gereden.Daarna werden ze met speciale treinen naar het Centraal Station van Aken gebracht, waar de deportatietreinen, bestaande uit goederenwagons, al op hen stonden te wachten. Vaak gingen de treinen eerst naar Düsseldorf, waar treinen uit verschillende plaatsen werden samengevoegd tot een groot transport. Alles was georganiseerd, inclusief de transportkosten. De slachtoffers moesten volgens het derde-klas tarief 4 Reichspfennige per persoon en kilometer betalen. Gewoonlijk werden de treinen, die uit maximaal 45 goederenwagons bestonden, bezet door 1.000 mensen.Aan het einde van de oorlog zaten er 2.000 tot 3.000 mensen in de goederenwagons gepropt. Vier mensen per vierkante meter. Zonder adequate voeding, zonder toiletten. En de reizen duurden dagen. Het is moeilijk voor te stellen hoe de mensen in de wagons hiermee omgingen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden alle Joodse inwoners van Aken die niet vooraf waren&nbsp;gevlucht, gedeporteerd. In totaal vertrokken er zeven transporten vanuit Aken naar concentratie- en vernietigingskampen. De deportaties vanuit Aken begonnen in maart 1942 en eindigden in september 1944.In oktober 1944 werd er tijdens de bevrijding zwaar gevochten om het Centraal Station. De 1e en 30e Amerikaanse infanteriedivisies hadden de hoogten ten zuiden en westen van Aken ingenomen en er volgde een aanval op Aken. Na hevige gevechten die leidden tot de gedeeltelijke verwoesting van het treinstation, kwam op 21 oktober 1944 een einde aan de strijd in Aken. Vervolgens werd het Centraal Station snel herbouwd omdat de geallieerden het om logistieke redenen nodig hadden.

Centraal Station Aken

Het huis op de hoek van de Pippinstraße en de Rolandstraße in Aken is een belangrijke plek in de geschiedenis van Aken. Men vermoedt dat hier de definitieve overgaveverklaring van de stad werd ondertekend. Op 21 oktober 1944 om 12.05 ondertekende kolonel Gerhard Wilck de overgaveverklaring van de stad. De eerste grote Duitse stad was daarmee bevrijd van de nazidictatuur. Wilck was commandant van de 246e Volks Grenadier Divisie en vanaf 12 oktober de laatste stadscommandant van Aken. Hij had tevergeefs geprobeerd de stad te verdedigen tegen de geallieerde troepen. Wilck en zijn voorganger, generaal Gerhard Graf von Schwerin, hadden sinds 10 september 1944 geprobeerd de opperbevelhebber van het leger te overtuigen de stad te verlaten. Dit voorstel werd bruusk afgewezen. Wilck was verplicht geen centimeter grond vrijwillig aan de vijand over te geven en de stad tot de laatste man te verdedigen. De strijd om Aken had voornamelijk propagandistische doeleinden, aangezien de stad strategisch gezien vrijwel niets voorstelde.Toen de Duitse troepen waren teruggedrongen tot een enkele bunker, stelde de Amerikaanse officier John Corley Wilck een ultimatum: overgave of vernietiging van de stad. In het kantoor van Corley, op de hoek van de Pippinstrasse en de Rolandstrasse, weigerde Wilck aanvankelijk de overgaveverklaring te ondertekenen uit angst voor zijn familie die buiten Aken woonde. Corley schonk hem een glas whisky in en spoorde hem opnieuw aan zich over te geven. Maar Wilck bleef weigeren. Pas na het derde glas whisky ondertekende Wilck de verklaring en werd samen met de overige 3.473 Duitse soldaten in gevangenschap geplaatst. Tegenwoordig wordt het huis gebruikt als woonhuis.

Hoekhuis aan de Pippinstraße/Rolandstraße

Na de eerste luchtaanvallen op Duits grondgebied in 1940 werd een "urgentieprogramma voor de bescherming van de burgerbevolking" gestart. Aken werd door haar ligging geclassificeerd als een bijzonder bedreigde stad . Op basis hiervan begonnen in januari 1941 de eerste werkzaamheden aan schuilkelders. Om kosten en materialen te besparen werd de voorkeur gegeven aan hoge bunkers. Om redenen van camouflage moesten ze zoveel mogelijk opgaan in de omliggende gebouwen. Met 15 hoge bunkers, waarvan sommige als een ring rond het middeleeuwse stadscentrum werden gebouwd, was Aken qua inwoneraantal van de onderzochte steden in het Duitse Rijk de stad met de hoogste bunkerdichtheid.De bunker op de hoek van de Scheibenstraße en de Wittekindstraße, in het zicht van de middeleeuwse Ponttor, werd vanaf 1941 gebouwd. Voor de bouw werden, net als bij andere bunkers in het stadsgebied, vanaf december 1941 (op zijn laatst!) krijgsgevangenen ingezet. In dit geval afkomstig van het 'Krijgsgevangenen Bouw- en Arbeidsbataljon 25'. Vanaf 1942 werd het drie verdiepingen tellende gebouw gebruikt als schuilplaats voor burgers. Vanwege het ongebruikelijke, vijfhoekige grondplan zijn de vaak veelhoekige kamers gegroepeerd rond een driehoekige trap. Met slechts 250 slaapplaatsen op een oppervlakte van 655 m2 is de bunker éen van de kleinste, maar ook duurste schuilplaatsen van dit type in de stad. Waarom de bunker toch in deze vorm is gebouwd, is niet gedocumenteerd.Van 1946 tot 1948 diende het gebouw als noodopvang voor ongeveer 40 gezinnen. Later waren er plannen om beschermingsinstallaties te verwijderen en het gebouw geschikt te maken voor alternatief gebruik, bijvoorbeeld als evenementenlocatie. De plannen, geschatte kosten zo'n 520.000 Duitse Mark, zijn om onbekende redenen nooit uitgevoerd.In 2003 werd het gebouw, dat privébezit is, door de stad Aken op de monumentenlijst geplaatst als voorbeeld van Duitse architectuur onder nazi-heerschappij. De vloerbedekking, schuildeuren, metalen deuren naar individuele kamers en enkele sanitaire ruimtes zijn bewaard gebleven. Latere toevoegingen zijn gemakkelijk als zodanig te herkennen. Muurdoorbraken en sloopwerkzaamheden op de bovenste verdiepingen hebben grotere kamers gecreëerd. Van de oorspronkelijke, technische installaties zijn het verwarmingssysteem en een turbine van het ventilatiesysteem bewaard gebleven. Het gebouw is meestal alleen van buitenaf te bezichtigen.

Hoogbouwbunker

Kort na het begin van de oorlog vond op 12 mei 1940 de eerste luchtaanval op Aken plaats. Toen op 12 september 1944 de gevechten om Aken begonnen (met de overschrijding van de westgrens en de aanval op de Westwall op 15 september), waren er in totaal 2.364 mensen gedood tijdens 64 kleinere en 5 grote luchtaanvallen. De stad zelf raakte zwaar beschadigd.Na meer dan vijf weken van gevechten in de stad, waarvan een deel van straat tot straat met tanks en artillerie, was 43% van de ongeveer 14.000 huizen in de stad volledig verwoest en nog eens 40% beschadigd. Van de 68 kerken en kapellen werden er 25 verwoest en 43 ernstig beschadigd. Het historische stadhuis lag in puin, ook de laatste middeleeuwse woongebouwen waren slachtoffer geworden van de verwoesting. Hoewel de Dom van Aken zwaar beschadigd was door de bombardementen, was de basis bewaard gebleven.Van de gebouwen in de Annastrasse is de verwoesting van de Annakirche, de oudste protestantse kerk van Aken, bijzonder goed gedocumenteerd. De kerk brandde uit tijdens een bombardement op 14 juli 1943 en in april 1944 werden ook het huis van de pastoor en de parochiezaal getroffen. De grootste verwoesting in de Annastrasse, waarvan ook de zuidelijke kerkmuur en kerktoren slachtoffer werden, was echter het gevolg van artillerievuur tijdens de Slag om Aken.De wederopbouw van Aken begon al in november 1944. De eerste prioriteit was de wederopbouw van woningen, In eerste instantie gebeurde dat provisorisch, aangezien er snel na de overgave van Aken tot 5.000 mensen per week terugkeerden naar de stad. Discussies over de doelen en de uitvoering van de wederopbouw, vooral over die van architectonische monumenten, gingen door tot in de jaren 1980. Tegen die tijd waren de meeste verwoestingen van de oorlog uit het stadsbeeld gewist. Waar geen nieuwe gebouwen werden opgetrokken, maar gebieden werden gebruikt voor bijvoorbeeld parkeerplaatsen, zijn overblijfselen en afdrukken van verwoeste gebouwen nog steeds te zien.&nbsp;

De bevrijding van Aken

Foto's

Locaties en verhalen langs de route