Starting at St Mary’s Community Health Centre, this route crosses through the most damaged areas of Portsmouth during the Blitz and connects places of remembrance. You’ll finish at Portsmouth Historic Dockyard, following a trek along the beach where thousands of troops left for D-Day.&nbsp;&nbsp;The historical points of interest link key sites where troops or citizens came together to build a sense of community or receive a homely welcome. Discover the stories behind the people maintaining Portsmouth’s spirit and learn about familial settings that were brought about through hardship and horror.&nbsp;&nbsp;&nbsp;This route shows you to a range of scenarios and emotions that residents experienced. The trail is on flat concreted ground in busy urban areas, with lots of transport connections.&nbsp;&nbsp;

United Kingdom

Guildhall Square became the metaphoric heart of Portsmouth, withstanding air raids, feeding raid victims and hosting celebrations

Guildhall Square

Portsmouth Dock

This plaque honours the people of Portsmouth during the Second World War in recognition of their determination and devotion to the city. It can be found outside the Garrison Church

Commemorative Plaque

 ​Free French sailors help salvage belongings and clear up amid the wreckage of a Blitzed building in Portsmouth on 14 January 1941

Free French Navy help in the clear up after an air raid on Portsmouth. January 1941

Winston Churchill shakes hands with 16 year old George Smith at Portsmouth Dockyard on 31 January 1941. Smith claimed to be the youngest worker on the premises

Winston Churchill during the Second World War in the United Kingdom

Community in War-Scarred Portsmouth

Toen het bombardement op 10 januari 1941 toesloeg, handelde koster J. Heaten snel. Met de hulp van matrozen en piloten die in de buurt gestationeerd waren, slaagden ze erin de kansel aan de westkant van het gebouw te redden. Het schip en het hoofdgedeelte van het gebouw verloren echter hun dak door het bombardement. Tot op de dag van vandaag hebben ze geen dak meer en daarom is het een symbolische herinnering aan de luchtaanvallen waaronder Portsmouth tijdens de oorlog te lijden had.De volgende paasdagen werden er nog steeds diensten gehouden, nadat het puin was opgeruimd en het koor was afgescheiden.In de kerk zijn nu prachtige gebrandschilderde ramen te zien. Het belangrijkste kerkraam beeldt de geschiedenis van de kerk uit, vanaf de oprichting tot aan de Tweede Wereldoorlog. Een extra legerraam herdenkt de militaire betrokkenheid van Portsmouth. Het centrale raam van de legerafdeling is een viering van D-Day en toont een soldaat en de invasievloot in Port-Solent voordat ze naar Frankrijk vertrokken. Het raam van het 8e Leger toont oorlog in de woestijn, een voorstelling van de divisies die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Noord-Afrika vochten en een herdenking van degenen die het leven lieten.De Royal Garrison kerk wordt nu soms de 'British Military Cathedral' genoemd en blijft een van de meest herkenbare monumenten van Portsmouth. Het viert zijn rijke geschiedenis door zowel de glas-in-loodramen als het ongerepareerde dak. De kerk herinnert aan de verwoesting die oorlog aanricht en staat symbool voor de enorme uitdaging om een land weer op te bouwen na de verwoestingen van de oorlog.De kerk kan worden bezocht door het publiek en staat onder toezicht van English Heritage.

Koninklijke Garrison kerk

Flint Lodge had een lounge, kapel, schrijfkamer en kantine. Dit was om ervoor te zorgen dat de vrouwen het gevoel hadden erbij te horen, terwijl ze in veel gevallen ver van huis waren. De lodge werd geopend door Lady Little, de vrouw van admiraal Sir Charles Little. Toen ze het hostel opende, sprak ze over haar hoop dat het niet alleen gebruikt zou worden door vrouwen van de marine, maar door alle dienstvrouwen in Portsmouth, zoals Wrens of vrouwen van het landleger. Ze hoopte dat via de herberg ervaringen konden worden uitgewisseld. De directrice van de loge, mevrouw H.W. Hutton, kwam naar Portsmouth om in het hostel te werken. In het krantenartikel over de opening van de lodge stond dat ze een 'pleegmoeder voor veel dienstmeisjes in Portsmouth' zou zijn. Het gevoel een thuis weg van huis te creëren was belangrijk om het moreel op te krikken en ervoor te zorgen dat vrouwen gelukkig waren in hun rol. De opzichter van de Wrens in de omgeving van Portsmouth, Miss A. Curtis, stelde dat plaatsen als deze van vitaal belang waren omdat het vrouwen hielp 'even te ontsnappen aan het dienstleven'.De loge had bepaalde regels waar dienstvrouwen zich aan moesten houden. Een van die regels was dat vriendjes alleen in de lounge en kantine mochten komen. De lodge zelf ging om 10.00 uur open en sloot om 22.00 uur. Elk meisje dat een bed voor de nacht wilde moest er om 23.59 uur zijn. Echter, "een dienstmeisje dat gestrand is in Portsmouth [zou] op elk moment van de nacht een warme kom soep en een welkom krijgen " .Belangrijk is dat de Lodge niet alleen een plek was om te slapen, maar ook een plek voor mensen om te socialiseren en contacten te leggen. Andere soortgelijke clubs in Portsmouth waren onder andere Freestone House en Cape Town House, die een naaimachine hadden en donaties ontvingen van tijdschriften, boeken en sportartikelen om de dienstvrouwen te vermaken. Het huis is nu privé-eigendom en niet toegankelijk voor het publiek.

Vuursteen Lodge

Voor de oorlog besloeg de school het grootste deel van het gebied waar nu het benzinestation staat. Er wordt daarom gedacht dat de schuilkelder zich op de speelplaats bevond, ongeveer vijftig meter ten zuiden van het benzinestation.Op 10 januari 1941 vond een van de ergste razzia's in Portsmouth plaats, waarbij een aanzienlijk aantal gebouwen werd getroffen. Dit betrof plaatsen als Guildhall Square, Clarence Pier, Palmerston en Commerical Road. Andere schuilkelders zoals Bramble Road Shelter werden ook geraakt in deze fatale nacht.Van de 80 mensen die het leven lieten in Besant Road Shelter, konden 76 burgers geïdentificeerd worden, 4 bleven ongenoemd. De meeste slachtoffers werden begraven in een gemeenschappelijk graf in Kingston Cemetry en worden vermeld op de gedenkplaten op de begraafplaats.Er zijn veel persoonlijke herinneringen van 10 januari die betrekking hebben op de Besant Road School Shelter. Eén daarvan gaat over een luchtaanvalwachter die in de schuilkelder van de school werkte. Hij had zijn vrouw en negen kinderen naar een andere schuilkelder in de buurt op Arundel Road gebracht (waarschijnlijk omdat de scholen vol zaten) en keerde daarna terug naar de Besant Road schuilkelder, waar hij tijdens het bombardement om het leven kwam. Andere burgers die omkwamen waren Dorothy Kimber, die net een jaar getrouwd was toen ze stierf. Op die dag was ze bij haar ouders op bezoek geweest en op de terugweg moest ze gebruik maken van de schuilkelder. Ze ontmoette een paar vrienden op weg naar de Besant Road School, die helaas allemaal die nacht overleden.De plaquette is naar verluidt geïnspireerd op het verhaal van een vrouw wier hiel brak op weg naar de schuilkelder, waardoor ze het niet haalde en in plaats daarvan dekking zocht onder een winkeldeur. Een van haar vriendinnen en haar hele familie haalden de schuilkelder, waar ze werden gedood door het Duitse bombardement.De volledige lijst van dodelijke slachtoffers vind je hier: <a target="_blank" rel="noopener noreferrer nofollow" class="Hyperlink SCXW262921069 BCX4" href="https://www.memorialsinportsmouth.co.uk/city-centre/besant-road-shelter.htm">Gedenktekens en Monumenten in Portsmouth City Centre (Besant Road Air Raid Shelter) (</a><a target="_blank" rel="noopener noreferrer nofollow" href="http://memorialsinportsmouth.co.uk">memorialsinportsmouth.co.uk</a><a target="_blank" rel="noopener noreferrer nofollow" class="Hyperlink SCXW262921069 BCX4" href="https://www.memorialsinportsmouth.co.uk/city-centre/besant-road-shelter.htm">)</a>

Besant Road School Shelter gedenkplaat

Portsmouth Townhall werd in 1890 gebouwd en werd het symbolische hart van de stad. In 1926, toen Portsmouth de status van stad kreeg, werd het omgedoopt tot Guildhall.Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden veel uitgaansgelegenheden in Portsmouth verwoest door Duitse bombardementen. Restaurants, bioscopen en theaters werden gesloten, vernietigd of allebei, zoals het Portsmouth Hippodrome. Guildhall Square vulde de gaten die in de stad ontstonden. Het werd de plek van openluchtkantines die maaltijden verstrekten in mobiele en straatkeukens. Deze waren gevestigd in de ruimtes voor het Grote Oorlogsmonument rechts van het Guildhall-gebouw en strekten zich uit tot in Victoria Park, net achter de Guildhall. Het doel was om de buiken van de 3000 dakloze burgers gedeeltelijk te vullen.De afname van entertainment bleef niet beperkt tot Portsmouth maar verspreidde zich over het hele land, wat leidde tot de opkomst van mobiel entertainment zoals reizende bioscoopbusjes. Buiten de Guildhall vertoonden de busjes populaire films om het moreel op te vijzelen.Op 10 januari 1941 verwoestten 2.314 branden de stad. Portsmouth gloeide rood en oranje, veroorzaakt door drie regenbuien van brandbommen in combinatie met hoogexplosieve granaten van de Luftwaffe. Verschillende bommen maakten direct contact met Portsmouth Guildhall. Het gebouw leed onherroepelijke schade aan het interieur en het dak, maar de buitenmuren overleefden, wat de kracht en vastberadenheid van de stad weerspiegelde. Kort daarna, op 6 februari, bezocht een koninklijk gezelschap Portsmouth en hun reis omvatte een rondleiding door de zwaar beschadigde Guildhall. Het bezoek werd verwelkomd met een hard en triomfantelijk onthaal met opgewekte gezangen en humoristische uitwisselingen tussen inwoners en de koning.Guildhall Square was ook een populaire feestelijke bestemming om het einde van de oorlog te vieren. Het plein bleef een plek voor de gemeenschap om samen te komen en straatfeesten en vreugdevuren vulden de ruimte met dansen en gejuich. Tijdens de oorlog werd de Guildhall de ruimte die de geest van de burgers van Portsmouth belichaamde. Het weerspiegelde de verwoesting, vastberadenheid en liefde van de inwoners.

Guildhall-Square

De marinewerf van Portsmouthis het centrum geweest van belangrijke gebeurtenissen en bezoeken van admiraal Lord Nelson tot Winston Churchill en koningin Victoria. In de Tweede Wereldoorlog werd het de werkplek van 25.000 mensen, waaronder 3.000 vrouwen in 1943. Werfarbeiders, marinepersoneel en Royalty's creëerden tijdens de oorlog gescheiden en onderling verbonden gemeenschappen om hun land te dienen. In januari en maart 1941 waren uitgebreide bombardementen gericht op de scheepswerf en lieten de omliggende wijken van Portsea, Old Portsmouth en Commercial Road in puin liggen of verwoest achter. Kort daarna vormde premier Winston Churchill samen met zijn vrouw Clementine, Harry Hopkins (vertegenwoordiger van president Roosevelt), gewaardeerd militair admiraal Sir William James en regionaal commissaris Harry Butler een groep die een rondreis maakte langs het verwoestende spoor dat de Luftwaffe in Portsmouth had achtergelaten. Aangekomen in Portsmouth Dockyard inspecteerden ze oorlogsschepen en burgerarbeiders. Op dezelfde manier onderzocht Koning George VI in 1944, tijdens een koninklijk bezoek aan Portsmouth om het burgermoraal verder op te krikken, zijn marine op de werf. Het bezoek toont het belang dat de koninklijke familie had bij het in stand houden en versterken van zowel de burgerlijke als de militaire gemeenschap. De Dockyard was ook in oorlogstijd niet onbekend met bezoekers voor recreatieve of diplomatieke doeleinden. De historische betekenis van de HMS Victory maakte het een gewilde locatie tijdens bezoeken aan de Dockyard. Hoewel er tussen 1939 en 1945 niet werd gevochten, liep de HMS Victory oorlogsschade op door bombardementen van de Luftwaffe in 1941. In 1943 kreeg de werf bezoek van de aartsbisschop van Canterbury, die troepen en havenarbeiders toesprak vanaf een HMS Victory platform. Hoewel de restauratie aan boord van de HMS Victory was stopgezet, werden in februari 1944 de Chinese militairen aan boord ontvangen, onder leiding van generaal Yang Chieh en Sir Charles J C Little. In de zomer van 1945 keerde de Chinese marine weer terug naar de Victory, wat de gastvrijheid van de marinegemeenschap in Portsmouth tijdens de oorlog aangaf. HMS Victory bood tijdens de oorlog een gastvrij decor voor militaire en arbeidersbehoeften. De marinewerf is nog steeds actief, maar wordt gescheiden door Portsmouth Historic Dockyard, een bezoekersattractie die open is voor het publiek.

Haven van Portsmouth

Zoals veel inwoners van Portsmouth voelde Mary Verrier de gevolgen van de oorlog. Ze werd twee keer gebombardeerd en ze was afhankelijk van de kantines op Guildhall Square, maar toch bleef ze patiënten van hoge kwaliteit verzorgen.In 1938 werd Mary opgeleid als cadet bij het Rode Kruis en toegewezen aan de divisie in Portsmouth. Toen de oorlog uitbrak, werd ze ingedeeld bij First Aid Post 1- St Mary's Hospital. Dit detachement bezat de enige gasontsmettingseenheid, waarvoor Mary werd opgeleid. Aanvankelijk was St Mary's een ziekenboeg en later werd het een ziekenhuis. Tegenwoordig is het een inloopcentrum voor gezondheidszorg.Hoewel ze in St Mary's gestationeerd was, bracht Mary's werk haar naar andere delen van Portsmouth. Tijdens de evacuatie van Duinkerken en de raids op Dieppe en Sanders behandelde ze slachtoffers in het Queen Alexandra ziekenhuis. De ziekenhuizen in Portsmouth leden veel schade door luchtaanvallen, daarom werden patiënten vaak overgebracht naar St Mary's (buiten het stadscentrum). Het was echter niet immuun voor aanvallen. Eén bombardement resulteerde in de vernietiging van 80 verpleegsterskamers, matronesvertrekken, een keuken en het zwembad en doodde verschillende personeelsleden.Mary werd zelf een keer door een bombardement getroffen tijdens een bioscoopbezoek met haar man en ging terug naar het ziekenhuis, waar ze twee branden moest helpen blussen voordat ze op haar post aankwam waar Air Raid Precaution teams burgerslachtoffers aan het opvangen waren. Dit toont de vastberadenheid en samenwerking van de bevolking van Portsmouth in oorlogstijd.Voorafgaand aan D-Day werd de medische training in St Mary's geïntensiveerd: de afdelingen werden ontruimd en er werd een voorraad lichaamsvloeistoffen aangelegd. In juni 1944 stond Mary op de Southsea Pier bij een mobiel hospitaal de troepen uit te zwaaien. Voor de gewonden die terugkeerden, verzorgde ze gespecialiseerde brandwondenbehandeling op haar ontruimingspost en verzorgde ze troepen en krijgsgevangenen met brandwonden en verwondingen. Ze verzorgde fysieke wonden en probeerde het moreel op te krikken. Er werden geschenken uitgewisseld bestaande uit pakjes voor krijgsgevangenen en gedichten of dansjes voor verpleegsters. In 2021 overleed Mary. Ze zette haar leven in voor het Rode Kruis en de mensen van Portsmouth. Mary's herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog weerspiegelen de normaliteit voor veel burgers en militairen. Portsmouth was vol 'moeilijke tijden, gelukkige tijden en ziekenhuispersoneel' (Memoires van Zuster Mary Verrier, bibliotheek Portsmouth).

Mary Verrier, een verpleegster uit Portsmouth in oorlogstijd

Kingston cemetery, opgericht in 1856, herinnert aan de binnenlandse en militaire kosten van de oorlog. Langs de oostelijke en westelijke muren, als je binnenkomt vanaf St Mary's Road, liggen twee gedenktuinen op een derde van de weg naar beneden, ongeveer parallel aan elkaar.Het East Side Memorial kijkt uit op het spoor. Het is een eenvoudig kalkstenen blok met inscriptie waarop staat:'Opgericht ter nagedachtenis aan de mannen, vrouwen en kinderen, zowel bekend als onbekend, die zijn omgekomen als gevolg van vijandelijke bombardementen op deze stad en wier laatste rustplaats in de buurt van deze plek is. 1939-1945." "Uit de diepte van verdriet en opoffering zal opnieuw de glorie van de mensheid geboren worden. Tussen de gravures bevindt zich een bijzondere plaquette met 30 namen, waaronder John en Elsie Christie. John Christie was marinepersoneel en kreeg daarom een apart dienstgraf, te zien tegenover het monument. Christie is niet het enige militaire personeel dat op het terrein van Kingston begraven ligt. Er liggen 574 dienstgraven uit de Eerste en Tweede Wereldoorlog verspreid over het terrein, onderhouden en erkend door de Commonwealth War Graves Commision. Op 100 meter van het oostelijke monument ligt een groep van achttien graven uit de Tweede Wereldoorlog. Het historische belang van de plek wordt gemarkeerd door het Cross of Sacrifice (Opofferingskruis) dat na de Eerste Wereldoorlog alle militairen eert die op het terrein begraven liggen, inclusief degenen die omkwamen bij de bombardementen op Portsmouth.Op 10 januari 1941 kwamen 171 burgers om tijdens een bombardement. Er staan 36 namen van slachtoffers op het West Side memorial, samen met slachtoffers van andere aanvallen. Op 17 januari 1941 vond er een openbare begrafenis plaats op de Kingston begraafplaats, waardoor de stad de kans kreeg om samen te rouwen. De strook gras voor het monument markeert de locatie van het gemeenschappelijke graf.Vaak werden familieleden die bij dezelfde gebeurtenis omkwamen samen begraven, zoals de Wiltshires. John Wiltshire - die op HMS Queensworth diende - werd naar huis gestuurd toen zijn vader en drie zussen werden gedood in een schuilkelder op Cairo Terrace. Alle vier de familieleden werden begraven in Kingston. Kingston is de grootste begraafplaats van Portsmouth. De begraafplaats is gratis toegankelijk en wordt nog steeds gebruikt.

Gemeenschap in het door oorlog geteisterde Portsmouth

Foto's