The route starts at the museum ‘somewhere in the Netherlands’ in Emmen, this museum tells the story of World War II through a vast collection of items. From here you can continue on to the Oosterhesseler Bridge, which was captured by the Belgian SAS with help of Polish soldiers. Following the route, you will encounter the village of Westerbork, where the former transit camp was situated, here you can read about and listen to the story of liberation of the village. From here there are many more intriguing stories to discover, follow the route and learn more.

The Netherlands

Civilians at Polish tanks in Noordbarge

Wellington 301 Squadron

Polish Cycling Route Drenthe

In de nacht van 3 op 4 juli 1941 namen zeven toestellen en bemanningen van het Poolse 301 Squadron deel aan een aanval op doelen in Bremen. Vickers Wellington R1492 vertrok met een zeskoppige bemanning om 22.53 uur van de vliegbasis Syerston. De 44-jarige Group Captain Boleslaw Feliks Stachoń was de bijzondere copiloot van het toestel. In de Eerste Wereldoorlog en de kort daarop volgende Poolse-Oekraïense en Pools-Bolsjewistische oorlogen diende hij in het Poolse landmacht.&nbsp; In de jaren 20 leerde hij vliegen en er volgden functies in dat domein. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog commandeerde hij de luchtverdediging en luchtcomponent van het Pommerse leger van de Poolse strijdkrachten. Hij week via Roemenië en Frankrijk naar Engeland uit, waar hij diverse functies vervulde en in juli 1941 zowel het Poolse 300 als 301 Squadron commandeerde.&nbsp;&nbsp;Aanwijzingen vanuit een radarstelling leidde de Duitse Messerschmitt Bf 110 nachtjager, gevlogen door de ervaren Oberleutnant Helmut Lent, door de donkere nacht naar de Wellington. Rond 00.30 uur kreeg hij het toestel in het vizier en slaagde erin om met één salvo de linkervleugel in brand te schieten. Hoogstwaarschijnlijk werd ook Stachoń door dit salvo geraakt. De vijf andere bemanningsleden slaagden erin om uit het aangeschoten toestel te komen en daalden aan hun parachutes en landden bij Vlagtwedde en 2e Exloërmond.&nbsp;&nbsp;Flying Officer Wacław Butkiewicz, Flying Officer Julian Stefan Palka, Sergeant Antoni Kazimierz Dydo, Sergeant Zbigniew Idzikowski en sergeant Zdzisław Dzięgiel werden direct krijgsgevangen gemaakt.&nbsp;&nbsp;&nbsp;De Wellington stortte brandend in 1e Exloërmond neer. Uit het wrak werd het lichaam van Stachoń geborgen en vervolgens in 2e Exloërmond begraven. In 1962 werd hij herbegraven op het Poolse militaire ereveld in Breda. De steen die zijn graf had bedekt is nu als monument achtergebleven in het voormalige lijkenhuisje op de begraafplaats.&nbsp;&nbsp;De overige vijf bemanningsleden overleefden bijna vier jaar in Duitse krijgsgevangenschap en keerden in 1945 naar Engeland terug, waar zij bleven en hun levens opbouwden. Geen van hen keerde terug naar hun vaderland, waar de communisten aan de macht waren.&nbsp;

Neergestort na één salvo 

In de nacht van 2 op 3 juli 1942 viel de Royal Air Force met 325 bommenwerpers de Duitse havenstad Bremen aan. De aanval was geen succes en twaalf toestellen keerden niet naar Engeland terug. Een van de twaalf was een tweemotorige Vickers Wellington.&nbsp;Toestel en bemanning behoorden tot het Poolse 301 Squadron, dat bestond uit Polen die in 1939 na de Duitse bezetting hun vaderland waren ontvlucht. De Wellington met nummer Z1314 was om 23:12 uur opgestegen van de thuisbasis Hemswell en werd al op de heenvlucht naar het doel onderschept door de Duitse nachtjagerpiloot Hauptmann Helmut Lent die vanaf Leeuwarden opereerde. &nbsp;&nbsp;Door de aanval sneuvelde de staartschutter Sergeant Stanisław Kędzierski en raakte navigator Flying Officer Stanisław Ateński gewond in beide benen. Piloot Wing Commander Maksymilian Longin Brzozowski gaf vervolgens beval het toestel te verlaten. Dat deden Ateński, Pilot Officer Michal Benoit, Sergeant Stanyslaw Marek Kowalczyk en uiteindelijk Brzozowski. Ze landden veilig op de grond, maar de eerste drie werden direct krijgsgevangen gemaakt.&nbsp;Brzozowski landde vermoedelijk bij Schoonloo, waar hij in een bosgebied werd gevonden door een Nederlander, Tuinis Bos. Deze voorzag hem van civiele kleding en nam hem mee naar zijn huis. De piloot gaf aan naar Utrecht te willen, maar Bos kwam in contact met Durk Nijhof, die tot het verzet behoorde en aangaf de vlieger te willen helpen. Bos bracht Brzozowski vervolgens naar het huis van Nijhof in Assen. Na verraad door landwachter J. ten Brink werd hij op 5 juli in zijn schuilplaats gearresteerd. Hoewel er verdenkingen waren richting Nijhof en zijn huis werd doorzocht, namen de bezetters geen maatregelen tegen hem. Brzozowski verdween nu ook achter prikkeldraad in een krijgsgevangenkamp, Stalag Luft III in Zagan, Polen. Na de bevrijding keerde hij naar Engeland terug en emigreerde in 1948 naar Canada, waar hij in 2001 overleed.&nbsp;

Crashlocatie Wellington bommenwerper  

Aan de hand van duizenden items wordt het verhaal van de Tweede Wereldoorlog verteld. De verhalen variëren van bijzondere persoonlijke lokale verhalen via algemene oorlogsverhalen over specifieke voorwerpen naar leuke verhalen over, hoe het museum aan specifieke items is gekomen.&nbsp;&nbsp;De verzameling is bij elkaar verzameld door Erik Zwiggelaar. Zijn verzamelpassie begon ergens in de jaren 80. Achter het huis van zijn grootouders in Erica waar in de oorlog een Amerikaanse B17 bommenwerper was neergestort en hier werden veel zondagen doorgebracht met het zoeken naar deze resten. Eerst op het oog, later met een metaaldetector. In het museum is een afdeling met allerlei bodemvondsten waar de onderdelen van deze Amerikaanse bommenwerper te zien zijn.&nbsp;

Museum Ergens in Nederland 

De bevrijding van Drenthe was een gezamenlijk optreden van Polen en Belgen, zo nu en dan bijgestaan door de Franse para’s. Het terrein was drassig en ongunstig voor tanks. De Belgen namen daarom het voortouw en traden op als voorste verkenners. De Polen zelf konden met hun zware materieel immers alleen via de vaste wegen optrekken.&nbsp;&nbsp;&nbsp;De route ging op 10 april 1945 eerst richting Beilen. Onderweg moest contact worden gemaakt met een groep Franse para’s die in de omgeving van het Oranjekanaal ten noorden van het dorp Westerbork was gedropt. Omdat het contact was verloren, werd ervan uitgegaan dat ze waren omgekomen. Begin van de middag was er toch contact met zo'n 60 parachutisten, een aantal van hen was aan de verkeerde kant van een kanaal terechtgekomen. Een Pools bataljon onder leiding van luitenant-kolonel Complak trok met steun van Poolse verkenners en een Belgische SAS-eenheid verder noordwaarts richting het dorp Westerbork.&nbsp;&nbsp;&nbsp;Tijdens de opmars was een als boer verkleedde Nederlandse sergeant, Willem (Wim) van der Veer, op de fiets gestapt om de burgermeester en wethouders zo snel mogelijk gevangen te nemen. Van der Veer was eerder in Nederland gedropt om het verzet op te leiden en was bekend in Westerbork. Hij had er ondergedoken gezeten. Van der Veer wilde de Nederlandse vlag op het gemeentehuis zien wapperen als de tanks aankwamen.&nbsp;&nbsp;&nbsp; Na aankomst zaten de burgemeester Pijbes en de wethouders al klaar om zich over te geven. Ze wisten dat de zaak was verloren. Niet veel later reden de eerste voertuigen met Poolse bevrijders het dorp in.&nbsp;&nbsp;&nbsp;Toen de Poolse tanks het dorp inrolden, was Kamp Westerbork nog niet bevrijd. Met één telefoontje slaagde Van der Veer erin de staf van het kamp te verjagen. Toen de telefoon ging, nam Van der Veer namelijk op. Aan de andere kant van de lijn hoorde hij ‘Met Gemmeker, spreek ik met de burgemeester?’ Van der Veer: ‘Ja, daar spreekt u mee.’&nbsp;Kampcommandant Gemmeker: ‘Hoe is de toestand in Westerbork, burgemeester?’ Van der Veer antwoordde ‘Luistert u maar’ en hield de telefoon buiten het raam toen een tank voorbijkwam. Gemmeker riep ‘Bent u de burgemeester wel?’ Van der Veer : ‘Herr Gemmeker, can you speak English? It’s time you learn it, because we are knocking at your door.’ Gemmeker reageerde met ‘Nein, nein, nein’ en vluchtte spoorslags uit Kamp Westerbork. Een dag later werd ook het kamp bevrijd door Canadese troepen.&nbsp;

Bevrijding van het dorp Westerbork 

Nadat op 8 april 1945 de Belgische verkenners van de SAS in Coevorden waren aangekomen, startten ze gelijk met verkenningen richting Hoogeveen en richting Emmen. Daarbij stootten ze op de brug over de Verlengde Hoogeveense Vaart, iets ten zuiden van Oosterhesselen. De brug was nog intact.&nbsp;&nbsp;De patrouille onder leiding van de Belgische sergeant Jacques Krolikowski verplaatste zich voorzichtig in de richting van de brug, maar liep in een hinderlaag. De mannen rapporteerden de hinderlaag aan het hoofdkwartier. Een mortiersectie kreeg het bevel de Duitse verdedigers, die zich op ongeveer een kilometer van de brug had genesteld, onder vuur te nemen en te verdrijven.&nbsp;&nbsp;Toen de eerste Polen, na aankomst in Coevorden, hoorden dat de Oosterhesselerbrug nog intact was, werd een plan voor de volgende dag gemaakt. Grote vraag was of de brug voldoende draagvermogen had voor de dertig ton zware Sherman-tanks. De commandant van de Binnenlandse Strijdkrachten uit Coevorden, Piet Tijsma, werd om raad gevraagd. Hij bracht een ingenieur van Rijkswaterstaat mee, die de suggestie deed de brug na verovering met tramrails te versterken. De Poolse kapitein Charles Radino accepteerde dit plan, regelde het beladen van een platte goederenwagen en gaf opdracht de volgende dag een locomotief van de Eerste Drentsche Stoomtramweg-Maatschappij (EDS) onder stoom te brengen. De Duitse troepen wachtten het echter niet af en bliezen de brug gedeeltelijk op.&nbsp;&nbsp;De volgende ochtend – 9 april 1945 – kreeg de Belgische sergeant Jacques Krolikowski het bevel een nieuwe verkenning uit te voeren naar de Oosterhesselerbrug en die zo mogelijk te bezetten. Jeeps reden naar een boerderij op ongeveer vijfhonderd meter afstand van de brug. Omdat het terrein onvoldoende bescherming bood voor voertuigen gingen de Belgen te voet verder. Onder vuur van Duitse mitrailleurs bereikten ze een boswal op driehonderd meter afstand van de brug. Om 10.30 uur kwamen de net gearriveerde Polen hen met gepantserde voertuigen&nbsp; ondersteunen. De Polen vuurden met alles wat ze tot hun beschikking hadden, met grote gevolgen voor de omgeving. Vijf boerderijen en huizen vlogen&nbsp; in brand.&nbsp;&nbsp;De Duitse verdedigers verlieten hun stellingen en met een stormaanval veroverden de Polen de Oosterhesselerbrug. Direct trokken de Belgen over de vrijwel onbeschadigde brug en namen stellingen in om die te verdedigen.&nbsp;&nbsp;Onmiddellijk arriveerde de Poolse genie met het tramkonvooi van de EDS. In anderhalf uur werd de brug versterkt. Een Belgische jeepsectie rukte over de veroverde brug op naar Oosterhesselen en bezette het dorp. Drie jeeps en een motorfiets gingen verder met een verkenning richting Emmen. ’s Avonds reed de eerste Poolse Sherman- tank over de brug. Poolse genietroepen versterkten de volgende dag de brug met een noodbrug.&nbsp;&nbsp;Op 10 april zou de opmars van de 1e Poolse Pantserdivisie naar het noorden beginnen. Een grote stroom tanks, kleine gepantserde voertuigen, vrachtwagens en jeeps trok over de brug op naar het noorden.&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Belgen onder Pools commando&nbsp;In de avond van 9 april waren verschillende onderdelen van de 1e Poolse Pantserdivisie aangekomen in Coevorden. De Polen, onder leiding van luitenant-kolonel Zgorzelski, namen de taken over van de Belgische SAS-eenheid. Die werd onder bevel van de Poolse Generaal Maczek geplaatst. De Belgen werden ‘de ogen en de oren’ van de 1e Poolse Pantserdivisie. Ze hadden naam gemaakt met hun actie bij de Oosterhesselerbrug: die brug betekende een geweldige tijdwinst voor Maczeks divisie.&nbsp;

De verovering van de Oosterhesselerbrug 

Op de weg van Klijndijk naar Odoorn werd opper-wachtmeester Bolesław Laskowski, commandant van een Pools tankpeloton, dodelijk verwond. Net voor Odoorn stopte hij zijn tank om de omgeving te verkennen. Hij had het vermoeden dat Duitse militairen er stelling hadden genomen. Tijdens de verkenning met zijn verrekijker kreeg hij zittend op zijn Cromwelltank, een kogel in zijn hoofd. Door de klap viel hij van de tank. Laskowski was zwaargewond.&nbsp;&nbsp;De tankbemanning reageerde als door een wesp gestoken en schoot met alle wapens die ze hadden richting de Duitse stelling. De ramen van de boerderij waar ze naast stonden vlogen uit de sponningen. Onderweg naar het ziekenhuis in Emmen stierf Laskowski aan zijn verwondingen, hij werd slechts 30 jaar.&nbsp;&nbsp;Vast in de veengrond&nbsp;Tussen Valthermond en Nieuw-Weerdinge, niet ver van Odoorn, kwamen op 11 april 1944 trouwens drie Poolse tanks vast te zitten op een onverharde weg. Onder het zand bleek nog veen te zitten. Die was zo zacht dat éen tank tot aan de loop wegzakte. De drie tanks hebben uiteindelijk drie weken vastgezeten voordat ze uit het veen konden worden getrokken.&nbsp;&nbsp;

Tragische dood van een tankcommandant 

Het Poolse 10e Regiment Dragonders onder leiding van luitenant-kolonel Zgorzelski verplaatste zich op 10 april 1945 vanuit Coevorden richting Emmen. Het stuitte daarbij op het Oranjekanaal. Bij Noordbarge, ten zuidwesten van Emmen, hadden de Duitse troepen bij de Emmerbrug een verdediging ingericht, versterkt met bunkers. Met een grote klap werd de brug opgeblazen.&nbsp; Zestien Poolse tanks en zo’n tachtig manschappen gingen het gevecht aan met de Duitse bezetters, die zich hadden verschanst in bunkers, schuttersputten en stellingen in en bij boerderijen, de melkfabriek en woningen. Onder dekking van het vuur van de tanks moesten de Polen het Oranjekanaal zien over te steken. &nbsp; Nadat een bruggenhoofd aan de andere zijde van het kanaal was gerealiseerd, was het de taak van de genie een brug aan te leggen. In Noordbarge waren door de strijd 17 boerderijen en schuren verwoest of stonden in brand. Het dorp was bevrijd maar ook in diepe rouw.&nbsp;&nbsp;Het 1e Pantserregiment onder leiding van luitenant-kolonel Stefanowicz bereikte op 10 april als eerste Emmen. Rond vijf uur in de middag was geheel Emmen in handen van de Poolse bevrijders. Andere plaatsen als Nieuw-Weerdinge en Emmer-Compascuum werden kort daarop zonder veel schermutselingen bevrijd.&nbsp;&nbsp;In Noordbarge werd de vrijheid zo uitbundig gevierd dat de&nbsp;Marechaussee en Ordedienst de feestende mensen 's avonds naar huis moesten te sturen. De volgende dag ging het feest verder. Poolse militairen kwamen voorbij in versierde wagens, het Wilhelmus werd gezongen en de Nederlandse vlag plechtig gehesen. De vreugde over de bevrijding was groot.&nbsp;Ondanks de rouw was de vreugde over de bevrijding groot

De strijd om Noordbarge 

De voorste Poolse eenheden naderden vanuit Exloo het dorpje Buinen. Door de bossen bleven ze lange tijd ongezien. Totdat de drie Cromwell-tanks en de carriers op de hoger gelegen Zuider-Esch zichtbaar werden voor de Duitse troepen. Die hadden in Buinen zware mitrailleurs opgesteld en openden van grote afstand het vuur op de Poolse tanks.&nbsp;Bij binnenkomst in Buinen werd de 23-jarige korporaal Stanisław Bieliniec dodelijk getroffen. Hij lag in het weiland bij het huis van de familie Dieters. Tijdens de aanhoudende gevechten haalde de familie Dieters het levenloze lichaam van Bieliniec uit het weiland en namen hem mee naar huis. Bij deze actie werd ook hun 8-jarig zoontje Jacob getroffen door een verdwaalde kogel.&nbsp;De dood van Bieliniec wordt jaarlijks herdacht bij het monument aan de Osdijk in Buinen.&nbsp;&nbsp;

Korporaal en jongen komen om bij bevrijding  

Na de bevrijding van Emmen en de oversteek van het Oranjekanaal lag de weg naar het noorden open. Op 12 april 1945 trok de Poolse 3e Infanteriebrigade onder leiding van kolonel Skibinski over verschillende wegen op naar het noorden. De opdracht was de plaatsen Westdorp, Borger, Buinen en een overgang over het kanaal Buinen-Schoonoord opsporen in te nemen.&nbsp;&nbsp;Om tien uur startte de opmars. De westelijke route voerde vanaf Odoorn naar het noorden. De centrale route ging van Odoorn naar Borger en de oostelijke route liep langs de spoorweg van Exloo naar Buinen. De drie eenheden liepen tegen Duitse tegenstand aan, maar korte gevechten en omtrekkende acties waren voor de tegenstander te veel. De Duitse troepen trokken zich terug achter het Kanaal Buinen-Schoonoord ten zuiden van Borger en bliezen de nog begaanbare bruggen op.&nbsp;&nbsp;Eén brug werd op heroïsche wijze veiliggesteld door de Canadese luitenant Chadwick. Hij was pelotonscommandant van een verkenningseskadron dat op de oostflank van de Canadese opmars voor de flankbeveiliging en aansluiting met de Polen moest zorgen. Chadwick ontmantelde in eigen persoon explosieven op en onder de brug en trok er daarna met zijn sectie over. Later ontving hij hiervoor de Bronzen Leeuw, een hoge Nederlandse onderscheiding.&nbsp;&nbsp;Het kanaal werd ter hoogte van Borger ook overgestoken door verkenners van 2e Poolse Eskadron van ritmeester Jan Salwa, maar het bruggenhoofd kon niet worden behouden. Aan het eind van de dag moesten ze zich terugtrekken van de noordoever. Ongeveer op dezelfde tijd werd een ander Pools eskadron verrast door zwaar vijandelijk vuur tussen Ees en Borger. De Duitse troepen wilden zich terugtrekken ten noorden van de Eeserburg. De laatste Duitsers waren nog maar net over de brug gerend, toen die met een harde knal de lucht in vloog.&nbsp;&nbsp;De Polen stelden een nieuw plan op. Motorordonnans Podgórski bracht de informatie over aan het 10e Cavalerieregiment. Die viel opnieuw aan, maar nu met ondersteuning van drie Cromwell-tanks. Hierbij sneuvelde korporaal Kowalczyk toen zijn Vickers Carden Loyd-carrier vanaf de andere kanaalzijde onder vuur werd genomen.&nbsp;Desondanks wisten Poolse Dragonders aan de overzijde bij de restanten van de Eserbrug een zwak bruggenhoofd te vormen. Het Duitse geschut in Borger bleef zonder ophouden vuren op de kleine aanvalsgroep. Die kon het onmogelijk volhouden, maar kreeg steun van de drie Cromwells die in hoog tempo hun granaten afvuurden. De Duitse troepen hoorden van alle kanten de Polen naderen en besloten zich langzaam terug te trekken naar het noorden.&nbsp;&nbsp;Ondanks het oponthoud was Borger bevrijd en kon de Poolse opmars naar het noorden verder.&nbsp;&nbsp;

Borger na oponthoud bevrijd 

In de jaren daarna sluiten allerlei mensen zich aan bij het 2e en 3e Regiment de Chasseurs Parachutisten; oudgedienden uit Libië, aanhangers van De Gaulle, vluchtelingen uit Frankrijk en vrijwilligers vanuit de gehele wereld. Allemaal krijgen ze een intensieve training in Engeland of Schotland om op enig moment ingezet te worden. Hun taak is de Duitse bezetters zoveel mogelijk te hinderen of te ontregelen. Dat doen ze in Normandië, in de Bourgogne, bij de Slag om de Ardennen en uiteindelijk ook in Nederland.In de nacht van 7 op 8 april 1945 worden de twee Franse regimenten met zo’n 700 man boven Drenthe en Zuidoost Friesland gedropt. Operatie Amherst is begonnen. Ze moeten in het operatiegebied bruggen veroveren, vliegvelden veiligstellen, het plaatselijk verzet stimuleren en zoveel mogelijk verwarring stichten.Het slechte weer is van grote invloed op de droppings en eenmaal op de grond moeten de Franse para’s improviseren. Ze zoeken al snel contact met de plaatselijke bevolking om zich te oriënteren. Dit met alle daaraan verbonden risico’s. Majoor Puech-Samson en kapitein Betbèze hebben geluk als blijkt dat de heer Van Lohuizen, directeur van het aardmagnetisch station van het KNMI in Witteveen perfect Frans spreekt.

Poolse Fietsroute Drenthe

Foto's

Locaties en verhalen langs de route